‘Waarom doe je dat!?’ - Functie en aanpak van probleemgedrag

Kees van Overveld

Gedragsdeskundige; eigenaar bij Trainingsbureau voor het onderwijs

  

  Geplaatst op 1 juni 2014

Een belangrijke vraag voor leraren is waarom een leerling doet wat hij doet. Wat maakt dat de leerling steeds weer voor bepaald gedrag kiest? Wat bereikt hij met dat gedrag? Zitten er voor hem voordelen aan, ook al volgen er negatieve consequenties?

In dit artikel staat de functie van het gedrag centraal. Als we probleemgedrag van leerlingen begrijpen, dan kunnen we ook efficiëntere oplossingen bedenken en uitvoeren. We zullen zien dat veel probleemgedrag in de klas is terug te voeren op vier gedragsfuncties. Een van die functies  (ontsnapping) zal nader worden uitgewerkt.

Functies van gedrag

Hoe moeilijk en ergerlijk gedrag van leerlingen soms ook is, het is goed om te beseffen dat het meeste probleemgedrag niet is bedoeld als een persoonlijke aanval op de leraar. Het gedrag heeft wel degelijk een reden, het kan worden gezien als een vorm van communicatie. Als we snappen welke boodschap de leerling geeft, kunnen we onze ondersteuning daarop laten aansluiten.

1.Verovering

De leerling wil een voorwerp van een ander in zijn bezit krijgen (mooi mobieltje, geld, snoep) of een gewenste activiteit uitvoeren (meedoen met een spel). Kenmerkend is dat de leerling zijn behoefte à la minute bevredigd wil zien. Hij heeft geen zin of tijd om te wachten en hij heeft ook geen behoefte aan toestemming van de ander.

2. Behoefte aan zintuiglijke input

De leerling wordt gemotiveerd en geactiveerd door zintuiglijke sensaties, zoals luid klakken met de tong tijdens het lezen, kauwen op een potlood of ruiken aan de kleding van andere leerlingen. Het gedrag moet onrust opheffen of leegte opvullen. Toegeven aan de drang zorgt voor een goed gevoel.

3. Aandacht van anderen

De leerling wil exclusieve aandacht van een klasgenoot of de leraar. Leerlingen die negatieve aandacht vragen (door de klas roepen, brutaal zijn, ongevraagd van de plaats komen) doen dit omdat de leraar vaak onvoorspelbaar is in zijn aandacht gevende gedrag. Negatieve aandacht is over het algemeen intens, efficiënt (snel en makkelijk), voorspelbaar en duidelijker dan positieve aandacht. Een leerling die rustig het klaslokaal binnen komt, is er niet zeker van of hij al dan niet een complimentje krijgt. De klas binnenstormen geeft zeker een reactie.

4. Ontsnapping

De leerling wil ontsnappen aan een bepaalde taak, een persoon of een situatie. We zien dit gedrag bijvoorbeeld optreden als het gegeven onderwijs te saai, te makkelijk of te moeilijk is. Het gedrag kan voortkomen uit onzekerheid, onrust of een gebrek aan motivatie. Deze gedragsfunctie zal in een praktijkvoorbeeld worden uitgewerkt.

Praktijkvoorbeeld

Wat doe je in de volgende situatie: je vraagt de leerlingen om het spellingschrift voor zich te nemen en één van de leerlingen weigert dit. Het is niet de eerste keer. De leerling kijkt je uitdagend aan en zoekt medestanders in de klas. Wat de leerling hoopt of verwacht is dat je hem uit de klas verwijdert en dat betekent: doel bereikt.

Stap 1 – Beoordeel de situatie

Je stelt jezelf een aantal vragen: ‘Had ik het gedrag kunnen voorkomen? Is het gedrag dat wordt afgekeurd wel aangeleerd als gedragsverwachting? Heeft de leerling de vaardigheden om het gedrag te kunnen tonen en was mijn opdracht duidelijk genoeg?’

Stap 2 – Ga door met de les (‘Keep the flow of instruction’)

De leerlingen die wel het gewenste gedrag vertonen, krijgen als eerste aandacht, een positieve bekrachtiging. Pas daarna krijgt het probleemgedrag de aandacht.

Stap 3 – Richt je op de leerling en herhaal de opdracht

Er is een mogelijkheid dat de leerling de opdracht niet heeft gehoord. Je loopt naar de leerling en herhaalt op fluistertoon de opdracht.

Stap 4 – Verbreek het contact, richt je op anderen en observeer

Een veelgemaakte fout is dat een leraar wacht totdat de leerling het gewenste gedrag laat zien. Deze manier van werken kan een machtsstrijd uitlokken: zolang de leraar blijft staan, verroert de leerling geen vin. Het is juist krachtig om na het verstrekken van de opdracht het contact te verbreken en andere leerlingen positieve aandacht te schenken. Ondertussen houd je de leerling vanuit je ooghoeken wel in de gaten.

Stap 5 – Leg de verantwoordelijkheid voor een beslissing bij de leerling

Er zitten vier aspecten aan deze stap:
• Het kan erg lastig zijn als een leerling door een aanpak wordt verrast. Je kan daarom bij de start van het schooljaar uitleggen hoe je reactie zal zijn als de zaken mislopen. Een sanctie zal daardoor eerder worden geaccepteerd omdat deze niet uit de lucht komt vallen.
• Het contact is niet-confronterend. Je blijft te allen tijde kalm en respectvol naar de leerling. In emotionele situaties is het aan te raden een zakelijke toon te gebruiken.
• Je verpakt je verzoek als een besluit. Zeg bijvoorbeeld: ‘Michael, je bent gevraagd om met je spelling te starten. Als het niet gebeurt zal je het tijdens de pauze moeten maken. Je krijgt een paar seconden om te beslissen wat je doet.’ Vervolgens verbreek je het contact en je loopt naar andere leerlingen.
• Als de leerling zijn gedrag aanpast, wordt hij daarvoor beloond. Gedraagt de leerling zich niet dan zal de consequentie worden uitgevoerd.

Stap 6 – Debrief op een later tijdstip

Op een later tijdstip, als de emoties zijn verdwenen en de consequentie is uitgevoerd, wordt het incident besproken. Dit kan met drie eenvoudige vragen: Wat heb je gedaan? Waarom deed je het? Had je ook iets anders kunnen doen?
De beschreven techniek kan worden opgevat als een vorm van basisondersteuning binnen passend onderwijs. Het is de uitdaging voor iedere leraar om passende acties te bedenken bij de vier functies van probleemgedrag.

Bronnen

Overveld, K. van (2012). Groepsplan Gedrag. Planmatig werken aan passend onderwijs. Huizen: Uitgeverij Pica. Dit artikel is gebaseerd op een van de hoofdstukken uit het boek.
Rapapport, N., & Minahan, J. (2012). Cracking the Behavior Code. Educational Leadership, 70(2), 18-25.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Roos van Leary in de klas
Roos van Leary in de klas
Gratis webinar met Niels de Jong
Wij-leren.nl Academie 
Opleiding
Gedragsexpert in het vmbo en mbo
Gedragsexpert in het vmbo en mbo
Professioneel omgaan met gedrag van jongeren op school
Medilex Onderwijs 
Gratis webinar
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.Handboek gedrag op school
Handboek gedrag op school - Anton Horeweg.
Machiel Karels
Gedragsproblemen
Indicaties van gedragsproblemen en werkhoudingproblemen.
Machiel Karels
Roos van Leary -1-
Roos van Leary - uitleg - test - gebruik.
Arja Kerpel
Fysiek straffen
Straffen in de klas - Historisch overzicht van visie op fysieke straf
Kees van Overveld
Maatwerk en vakmanschap
Van maatwerk naar vakmanschap bij gedragsproblematiek
Peter Mol
Professionele houding
Passend onderwijzen vanuit vier dimensies
Peter Mol
Vluchtelingen begeleiding
Vluchtelingkinderen in de Klas
Hélène van Oudheusden
Interventies gedragsproblemen
Interventie bij gedragsproblemen - De Eerste Stap
Monique Baard
Positive Behavior Support
Schoolwide Positive Behavior Support (SWPBS)
Monique Baard
Professional in de spiegel 2
Professional in de spiegel - werkwijze
Hanne Touw
Omgaan met agressie
Korte lontjes en coole gasten. Gericht omgaan met agressie in school
Kees van Overveld
Gedragsproblemen tips
Gedragsproblemen: rol pedagogische sensitiviteit leerkracht
Peter de Vries
Preventie gedragsproblemen
Onderwijs en gedragsproblemen: Prioriteit voor preventie
Kees van Overveld
Werken met Groepsplan gedrag
Passend onderwijs: werken met een groepsplan gedrag
Kees van Overveld
Gedragsproblemen leerkrachtgedrag
Gedragsproblemen in de klas: preventie
Anton Horeweg
Omgaan met gedragsproblemen
Omgaan met gedragsproblemen
Anton Horeweg
Probleemgedrag in gradaties
Het ene gedragsprobleem is het andere niet
Kees van Overveld
Zeven tips anti discriminatie
Hoe pak je discriminatie effectief aan?
redactie
Gedragsproblemen vanuit prikkels van het brein
Gedragsproblemen: een verkeerde afslag in het brein
Kees van Overveld
Hardnekkig probleemgedrag moeilijke groep
Omgaan met probleemgedrag in de groep
Kees van Overveld
Tien aanbevelingen voor omgang jongeren en messencriminaliteit
Jongeren en messencriminaliteit -2- Tien aanbevelingen voor een oplossing
Kees van Overveld
Jongeren en messencriminaliteit: analyse en problematiek
Jongeren en messencriminaliteit -1- Wat is er aan de hand?
Kees van Overveld
Kinderen met messen
Kinderen met messen
Kees van Overveld
Kinderen met messen
Kinderen met messen
Kees van Overveld
Brutaal, boos of agressief gedrag op school
Brutaal, boos of agressief gedrag op school
Marleen Legemaat
Gedraag je!
Gedraag je! Toegepaste gedragsleer voor een goed werkklimaat
Marleen Legemaat
Gedragsproblemen bij kinderen
Gedragsproblemen bij kinderen
Marleen Legemaat
Gedragsproblemen in de klas
Gedragsproblemen in de klas
Arja Kerpel
Voorkom probleemgedrag
Voorkom probleemgedrag
Arja Kerpel
Groepsplan gedrag
Groepsplan gedrag - passend onderwijs in PO en VO
Arja Kerpel
Ik ben toch té gek!
Ik ben toch té gek! - Een positieve kijk op Passend Onderwijs
Arja Kerpel
Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep
Gedragsoplossingen voor de moeilijke groep
Marleen Legemaat
Aanpak probleemjongeren
Aanpak probleemjongeren vraagt om brede samenwerking
Kees van Overveld


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Hoe wordt de mens gevormd door zijn tribe? Tjipcast 035
Hoe wordt de mens gevormd door zijn tribe? Tjipcast 035
redactie
Roos van Leary in een video van één minuut uitgelegd
Roos van Leary in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



agressie
gedragsproblemen
gilles de la tourette
positive behavior support (pbs)
roos van leary

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest