Kennisplatform
Wees welkom op het Onderwijsfestival 2025!

Hoorrecht in het onderwijs: de stem van de leerling serieus nemen

Machiel Karels
Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl   

Karels, M. (2025). Hoorrecht in het onderwijs: de stem van de leerling serieus nemen.
Geraadpleegd op 14-11-2025,
van https://wij-leren.nl/hoorrecht-in-het-onderwijs.php
Geplaatst op 12 september 2025
Laatst bewerkt op 16 september 2025
Hoorrecht in het onderwijs

Versterking positie ouders en leerlingen

Met ingang van 1 augustus 2025 hebben leerlingen in het Nederlandse onderwijs een wettelijk verankerd hoorrecht op hun ontwikkelingsperspectief (OPP). Dit betekent dat scholen verplicht zijn leerlingen te betrekken bij beslissingen over hun onderwijs en ondersteuning. Het hoorrecht is onderdeel van de Wet versterking positie ouders en leerlingen in passend onderwijs en vormt een belangrijke stap in de ontwikkeling van meer leerlinggericht onderwijs.

Maar wat houdt dit recht precies in? Waarom is het belangrijk? En hoe kunnen scholen het in de praktijk vormgeven zonder dat het verwordt tot een formaliteit of extra administratieve last? In dit artikel verkennen we de achtergrond, de inhoud en de betekenis van het hoorrecht, plaatsen we het in de context van pedagogiek en kinderrechten, en kijken we naar de kansen en uitdagingen die het biedt voor de schoolpraktijk.

Wat is hoorrecht?

Het hoorrecht is het recht van leerlingen om mee te praten en mee te denken over hun ontwikkelingsperspectief (OPP) en de ondersteuning die zij ontvangen. Het gaat daarbij om alle onderdelen van het OPP:

  • de onderwijsbehoeften van de leerling,
  • het handelingsdeel: welke ondersteuning en interventies worden ingezet,
  • het uitstroomperspectief: naar welk vervolgonderwijs of welke toekomst wordt toegewerkt.

Dit recht geldt vanaf 1 augustus 2025 voor alle leerlingen met een OPP. Voor OPP’s die vóór die datum zijn opgesteld, hoeft het perspectief niet opnieuw gemaakt te worden, maar bij evaluatie of bijstelling moet alsnog gelegenheid tot hoorrecht worden geboden.

De kern van het hoorrecht is dat leerlingen niet slechts object van onderwijs zijn, maar actieve partners in het bepalen van hun leer- en ontwikkelingsroute. Daarmee sluit dit recht aan bij de bredere beweging naar kindgericht en inclusief onderwijs.

Historische en juridische context

Het hoorrecht staat niet op zichzelf, maar is onderdeel van een langere ontwikkeling in onderwijs en kinderrechten.

VN-Kinderrechtenverdrag

Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK), in 1989 door de Verenigde Naties aangenomen en door Nederland geratificeerd, stelt in artikel 12 dat kinderen het recht hebben om gehoord te worden in alle zaken die hen aangaan. Dit vormt een belangrijke basis voor het hoorrecht: beslissingen over onderwijs vallen direct onder die bepaling.

Passend onderwijs en zorgplicht

Sinds de invoering van passend onderwijs in 2014 hebben scholen de zorgplicht om elke leerling een passend onderwijsaanbod te doen. In de praktijk bleek dat leerlingen vaak wel onderwerp waren van gesprekken en plannen, maar dat hun stem niet structureel werd meegenomen. Het hoorrecht moet daar verandering in brengen.

Wet versterking positie ouders en leerlingen

De wet die per 2025 ingaat, regelt drie zaken:

  1. Ouder- en jeugdsteunpunten in elk samenwerkingsverband (per 1 januari 2025).
  2. Het opnemen van het ondersteuningsaanbod in de schoolgids, zodat ouders en leerlingen weten wat de school kan bieden.
  3. Het hoorrecht voor leerlingen met een OPP (per 1 augustus 2025).

Deze wet is mede ingevoerd omdat uit onderzoek en signalen van ouders en belangenorganisaties bleek dat zij zich niet altijd gehoord voelden bij beslissingen over ondersteuning.

Voor wie geldt het hoorrecht?

Het hoorrecht geldt voor alle leerlingen met een OPP, zonder uitzondering:

  • Ook kleuters hebben recht op inspraak, al vraagt dat een aangepaste manier van communiceren.
  • Leerlingen met verstandelijke of communicatieve beperkingen mogen niet worden uitgesloten; scholen moeten creatieve vormen vinden om hun stem te horen.
  • Voor anderstalige nieuwkomers kunnen hulpmiddelen als tolken of vertaalapps nodig zijn.

Dit betekent dat scholen maatwerk moeten leveren. Het gaat er niet om dat elk kind op dezelfde manier participeert, maar dat elke leerling op zijn of haar niveau de kans krijgt input te geven.

Wanneer en hoe wordt de leerling gehoord?

Drie verplichte momenten

Scholen moeten de leerling betrekken bij het OPP op drie momenten:

  1. Bij het opstellen van het OPP.
  2. Bij een bijstelling tussentijds.
  3. Bij de jaarlijkse evaluatie.

Er moet minimaal één gesprek per jaar plaatsvinden, maar vaker als dat wenselijk of nodig is.

Gespreksvormen

De wet schrijft geen vaste methode voor. Scholen mogen zelf kiezen hoe zij het gesprek voeren, zolang de leerling daadwerkelijk wordt gehoord. Mogelijke vormen zijn:

  • Mondelinge gesprekken zoals kindgesprekken / ontwikkelgesprekken (individueel of in kleine groepjes).
  • Portfolio’s waarin leerlingen reflecteren op hun leren.
  • Visuele hulpmiddelen zoals pictogrammen, tekeningen of foto’s.
  • Digitale middelen: korte filmpjes of apps.
  • Gesprekskaarten en methodieken.

De kern is dat de leerling in eigen woorden of beelden kan aangeven wat werkt, wat moeilijk is en wat nodig is.

Wat moet de school vastleggen?

Scholen zijn verplicht te beschrijven hoe de inbreng van de leerling invloed heeft gehad op de vaststelling of bijstelling van het OPP. Dat kan op verschillende manieren:

  • Door de input van de leerling in de tekst van het OPP te verwerken.
  • Door een apart gespreksverslag toe te voegen.
  • Door de leerling zelf iets te laten schrijven, tekenen of opnemen.

Belangrijk is de privacy: vertrouwelijke informatie die niet relevant is voor de ondersteuning hoeft niet in het OPP opgenomen te worden. Scholen moeten hier zorgvuldig mee omgaan.

Grenzen van het hoorrecht

Het hoorrecht is geen instemmingsrecht. De leerling mag meedenken en input geven, maar de school bepaalt uiteindelijk welke ondersteuning haalbaar en passend is.

Wel geldt er een motiveringsplicht: scholen moeten uitleggen wat er met de inbreng van de leerling is gedaan en waarom bepaalde wensen wel of niet zijn gehonoreerd. Dit voorkomt dat het gesprek een schijnvertoning wordt.

Rollen van schoolbesturen en samenwerkingsverbanden

Er zijn verschillende rollen als het gaat om het hoorrecht van leerlingen.

  • Schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor een planmatige uitvoering van het hoorrecht. Zij moeten zorgen voor beleid, scholing en kwaliteitsbewaking.
  • Samenwerkingsverbanden (swv’s) hebben geen directe rol in het hoorrecht, maar kunnen scholen ondersteunen met expertise, trainingen en hulpmiddelen. Zo helpen zij voorkomen dat het hoorrecht een papieren werkelijkheid wordt.

Toezicht en geschillen

De naleving van het hoorrecht wordt gemonitord:

  • De Inspectie van het Onderwijs ziet erop toe dat scholen leerlingen daadwerkelijk betrekken en dat dit zichtbaar is in het OPP.
  • De Geschillencommissie Passend Onderwijs (GPO) behandelt geschillen over passend onderwijs, waarvan het hoorrecht vanaf 2025 een onderdeel vormt.
  • Ouders en leerlingen kunnen daarnaast klachten indienen bij het Landelijk Klachtenloket of een klachtencommissie.

Er is bewust geen aparte bezwaarprocedure voor hoorrecht ingesteld, om onnodige juridisering te voorkomen.

Pedagogisch-theoretisch kader

Motivatiepsychologie

Volgens de zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan hebben leerlingen drie psychologische basisbehoeften: relatie, competentie en autonomie. Het hoorrecht draagt bij aan autonomie (het gevoel invloed te hebben) en relatie (ervaren dat je stem ertoe doet). Daarmee versterkt het de motivatie en betrokkenheid van leerlingen.

Subjectificatie en democratie

Gert Biesta benadrukt dat onderwijs niet alleen draait om kwalificatie en socialisatie, maar ook om subjectificatie: leren een subject te zijn dat een eigen stem heeft in de samenleving. Het hoorrecht sluit direct aan bij deze visie.

Participatieladders

Kaders van Roger Hart (participatieladder) en Harry Shier (pathways to participation) laten zien dat participatie verschillende niveaus kent: van symbolische raadpleging tot echte gezamenlijke besluitvorming. Het hoorrecht vraagt dat scholen minimaal het niveau bereiken waarop de mening van leerlingen daadwerkelijk invloed heeft.

Praktische voorbeelden

In de praktijk zijn al goede voorbeelden te vinden van scholen die de stem van de leerling serieus nemen:

  • Een basisschool gebruikt gesprekskaarten waarop kinderen aangeven wat hen helpt of belemmert in de klas.
  • Een middelbare school laat leerlingen filmpjes maken over hun leerervaringen, die als input dienen voor het OPP.
  • In een speciaal onderwijstraject werken leerlingen met portfolio’s waarin ze eigen doelen formuleren en reflecteren.

Deze voorbeelden laten zien dat het niet gaat om ingewikkelde procedures, maar om een cultuur waarin de stem van de leerling telt.

Kansen van hoorrecht

Het hoorrecht biedt veel kansen voor het onderwijs:

  • Meer leerlingbetrokkenheid: leerlingen voelen zich serieus genomen.
  • Betere afstemming van onderwijs en ondersteuning: doordat de leerling zelf aangeeft wat helpt.
  • Professionalisering van leraren: leraren leren beter luisteren en aansluiten bij de leerling.
  • Versterking van kwaliteitszorg: de stem van de leerling wordt een bron van informatie bij evaluaties en audits.

Uitdagingen en valkuilen

Tegelijkertijd zijn er ook uitdagingen:

  • Tijd en werkdruk: scholen moeten structureel tijd vrijmaken voor leerlinggesprekken.
  • Diversiteit: gesprekken met kleuters, nieuwkomers en leerlingen met beperkingen vragen creativiteit.
  • Administratieve last: er is een risico dat hoorrecht verzandt in bureaucratische verslaglegging.
  • Cultuurverandering: van besluiten vóór leerlingen naar besluiten mét leerlingen.

Het succes van hoorrecht hangt dus af van de bereidheid van scholen om het proces betekenisvol vorm te geven.

Toekomstperspectief

Voorlopig geldt het hoorrecht alleen voor leerlingen met een OPP. De overheid hoopt echter dat dit leidt tot een bredere participatiecultuur in het onderwijs. Als blijkt dat scholen onvoldoende uitvoering geven aan het hoorrecht, kan aanvullende wetgeving volgen.

De ambitie is duidelijk: het hoorrecht kan uitgroeien tot een fundament voor leerlingparticipatie in de volle breedte van het onderwijs. Daarmee wordt de school een oefenplaats voor democratie, waar leerlingen niet alleen leren rekenen en lezen, maar ook leren hun stem te gebruiken en invloed uit te oefenen.

Conclusie

Het hoorrecht in het onderwijs is meer dan een juridische verplichting. Het is een uitdrukking van een pedagogische overtuiging: leerlingen doen ertoe, hun stem telt, en hun perspectief is onmisbaar voor passend onderwijs.

Door leerlingen actief te betrekken bij hun ontwikkelingsperspectief, groeit niet alleen hun motivatie en welbevinden, maar ook de kwaliteit van het onderwijs. Scholen die dit recht serieus nemen, bouwen aan een cultuur van vertrouwen, dialoog en gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Het hoorrecht is daarmee zowel een uitdaging als een kans: een uitdaging om oude patronen te doorbreken en een kans om het onderwijs meer kindgericht en toekomstbestendig te maken.

Bronnenlijst hoorrecht in het onderwijs

1. Officiële wet- en regelgeving

2. Steunpunt Passend Onderwijs

3. Trainingen en ondersteunende platforms

4. Geschillen en toezicht

5. Praktijkvoorbeelden en inspiratie

6. Aanvullende achtergrond en opinies

7. Literatuur en theoretisch kader

    Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

    Dossiers

    Uw onderwijskundige kennis blijft op peil door 4000+ artikelen.

    over wij-leren

    Wie zijn wij
    Doel wij-leren.nl
    Contact
    Schoolontwikkeling
    Wij-leren.nl Academie

    auteurs

    Auteurs
    Voorwaarden
    Auteursrecht
    RSS feed Wij-leren.nl

    zakelijk

    Copyright
    Disclaimer
    Adverteren
    Actueel bedrijfsnieuws

    Volg ons

    Twitter
    LinkedIn
    Facebook
    Instagram
    Pinterest