Taalontwikkeling bij het jonge kind

Sieneke Goorhuis

Orthopedagoog en spraakpatholoog bij Stenden Hogeschool

  

  Geplaatst op 1 juni 2014

In het beleid rond jonge kinderen doen een aantal misverstanden de ronde. In een aantal artikelen worden deze foutieve aannames tegen het licht gehouden. In dit artikel wordt een conclusie getrokken.

Conclusie

De aangehaalde onderzoeken geven alle op hun eigen manier aan dat jonge kinderen van de VVE aanpak minder leren dan vaak wordt aangenomen. Spelen met andere kinderen, fantasiespel en voorlezen dragen meer bij aan hun ontwikkeling.
In het fantasiespel met andere kinderen komen ze tot creatief en rijk taalgebruik. Door voorlezen wordt de literaire beleving gevoed en zullen kinderen met enthousiasme aan het leesproces beginnen.
Dit betekent dat we minder mogen verwachten van de didactische programma’s en meer moeten kijken naar de omgeving waarin het jonge kind verkeert. Een goed opgeleide leidster, die kennis heeft van de eigenheid van de vroegkinderlijke ontwikkeling als geheel van fysieke, emotionele en cognitieve groei, waar de taalontwikkeling als rode draad doorheen loopt, is daarin essentieel. Een rijke omgeving voor peuters en kleuters wordt geboden wanneer voldaan is aan drie voorwaarden:
1. een breed en goed opgeleide leerkracht,
2  uitdagend materiaal in een veilige binnen- en buitenomgeving,
3 een rijk aanbod aan gesproken taal en veel uitdaging tot vrij spel.
Het probleem van een programmatische aanpak is dat men ook toetsbare kerndoelen nastreeft (testscores), die onvoldoende recht doen aan de manier waarop en het tempo waarin jonge kinderen leren. Dit leidt tot een test- en prestatiedruk met als gevolg angstige ouders en bange leerkrachten en een intellectuele contraproductiviteit. Bovendien worden cognitieve vaardigheden belangrijker geacht dan de sociaal-emotionele ontwikkeling.

Els

Els is leerling van groep 4. Tot ongeveer halverwege groep 3 ging het heel goed met haar. Zo goed zelfs, dat ze groep 2 mocht overslaan. Zo van groep 1 naar groep 3.
In groep 4 is ze opeens een ander meisje. Minder actief en minder alert. Haar leesvorderingen stagneren, maar dat begon eigenlijk al aan het einde van groep 3. De leerkracht begrijpt het niet. De ouders evenmin. Els gaat ook met tegenzin naar school. Ze zegt dat dat komt omdat ze de juf niet kan verstaan. Zou ze slechthorend zijn?
Een gehooronderzoek wordt uitgevoerd. Het gehoor lijkt inderdaad minder goed te zijn. Els wordt doorgestuurd naar een gespecialiseerd team voor kinderen, waar het gehoor meer precies gemeten kan worden en ook ervaren onderzoekers aanwezig zijn. Het klopt niet wat Els laat zien. Bij de testen lijkt het erop dat ze een flink gehoorverlies heeft, maar een gesprek is met haar snel en goed te voeren. Ook bij het nazeggen van zacht voorgezegde zinnen maakt ze geen enkele fout. De hoortesten worden overgedaan op een iets anderen manier. Els blijkt een volstrekt normaal gehoor te hebben. Wat is er met Els aan de hand?
Het gesprek komt op school. Een klein kinderdrama ontvouwt zich. Els mist de aansluiting bij de klasgenootjes. Die vinden andere dingen leuk dan Els, ze mist de spelaansluiting. Ze is gewoon te jong voor haar groep.
Hoe krijgen ouders en leerkrachten het in hun hoofd een kind een kleuterjaar af te nemen? De enige verklaring kan zijn dat cognitie belangrijker wordt geacht dan persoonlijkheidsvorming.
Te veel wordt gekeken naar wat een kind moet worden, namelijk een goede leerling. Te weinig wordt gekeken naar hoe het kind is, op dit moment.

Voorwaarden voor gestructureerd leren

Jonge kinderen moeten de kans krijgen om in volle vrijheid hun competenties te ontwikkelen. De omgeving moet de gelegenheid geven tot de eerste stap in de breinontwikkeling van het jonge kind, waarin gewerkt wordt aan de voorwaarden om (later) gestructureerd te kunnen gaan leren. Die voorwaarden worden bereikt in de loop van groep 2 en omvatten:
- mondelinge taalvaardigheid
- beheersing van de fijne en grove motoriek
- concentratievermogen
- instructies begrijpen
- in een groep kunnen functioneren
- een taakje kunnen uitvoeren
- het denken hebben ontwikkeld tot de concreet-operationele fase
- en bovenal: ZELFVERTROUWEN.
De eerste stap in de breinontwikkeling (0-6 jaar) gebeurt in een spontane interactie met de omgeving. De tweede stap in de breinontwikkeling (6-12 jaar) vraagt om gerichte didactische aansturing.
 

Het lectoraat Early Childhood

Tot het werkterrein van het lectoraat EC behoort  de ontwikkeling van een curriculum jonge kind voor PABO studenten, professionalisering van medewerkers in het werkveld en toegepast onderzoek m.b.t. ontwikkelingsvariatie, didactische methoden en positie van het onderwijs aan het jonge kind in relatie tot andere Europese landen. De doelstellingen die wij hebben gesteld zijn als volgt weer te geven.
- Aandacht vragen voor de eigen ontwikkeling van het jonge kind met alle ontwikkelingsvariaties die daarin m mogelijk zijn. Zo min mogelijk labelen van gedrag.
- Opleiden van specifiek geschoolde professionals, die gedifferentieerd pedagogisch kunnen handelen in de klas.
- De specifiek geschoolde professional kan een rijke leeromgeving aanbieden door aan te sluiten bij de zone van de naaste ontwikkeling van het kind.
- Bij jonge kinderen gaat het neurobiologisch gezien om de opbouw van de hardware, zodat de software in de vorm van taal, rekenen en andere schoolvakken geïnstalleerd kan worden.
- Bij de specifiek geschoolde professional is er het besef dat de pedagogische aandacht voor het jonge kind van een andere aard is dan voor kinderen vanaf ongeveer 6 jaar.
- Afschaffen van de Cito-toetsen in groep 1 en 2. Daarvoor in de plaats komt de pedagogische observatie van de specifiek geschoolde leerkracht.

Literatuur

Bakker, N., Noordman,J. & Rietveld-van Wingerden, M. (2006) Vijf eeuwen opvoeden in Nederland. Idee en praktijk. Assen: van Gorcum
Berkhout, l. (2012). Play and psychosocial health of boys and girls aged four to six. Thesis, Medische wetenschappen. RUG.
Cummins, J. (1981)  The role of primary language devlopment in promoting educational success for languageminority students. In  Schooling and language Minority students. Anonymous California State Department of Education, San Diego
Deunk, M. (2009). Discours practices in preschool, Thesis Letteren RUG.
Eleleveld. M (2005). At risk for Dyslexia. Thesis, PPSW RUG.
Geert, P. (2006) Een vrolijke chaos. Over de vorm van vroege ontwikkelingsprocessen.  In:  Goorhuis-Brouwer, Sieneke & Levering, Bas (red).(2006). Dolgedraaid. Mogen peuters nog peuteren en kleuters nog kleuteren? Amsterdam:SWP.
Goorhuis-Brouwer, S.M. (2000). Aan het woord doen komen. Oratie RUG.
Goorhuis-Brouwer, Sieneke & Levering, Bas (red).(2006). Dolgedraaid. Mogen peuters nog peuteren en kleuters nog kleuteren? Amsterdam:SWP.
Goorhuis-Brouwer, Sieneke, van Essen, Mineke, Levering, Bas & van der Werf, Greetje. (2008) Mythes in het onderwijs. Amsterdam: SWP.
Goorhuis-Brouwer, S. & de Bot. K.(2010). Impact of early language teaching on L1 and L2 development in children in Dutch schools. Int. J. of Bilingualism14 (3): 289-302.
Goorhuis-Brouwer, S.M. & Imelman,J.D (2010). Meedoen en leren. Psychologie en pedagogiek van het jonge kind.Baarn, ThiemeMeulenhoff,
Goorhuis-Brouwer, S.M. (2011). Het palet van achtergronden en expressie bij kinderen met spraak- en taalproblemen. Afscheidsrede, RUG/UMCG.
Heijden, P. van. (2012). Cleft Palate in children. Capita selecta. Thesis RUG/UMCG
Keegstra, A.L. (2010). Language problems in Young children, general assumptions investigated. Thesis Medische Wetenschappen RUG.
Luinge, M.R.(2005). The language-screening instrument SNEL. Thesis. Medische Wetenschappen RUG.
Pol, C. van der (2010). Lezen als literatuur. Thesis, Letteren, UvT.
Steensel R. van (2006). Voor – en vroegschoolse  stimuleringsactiviteiten en geletterdheid. Thesis, Letteren, UvT.
Zink, I (1999). De relatieve voorspelbaarheid  van de taalontwikkeling, gemeten met de RTOS bij zich normaal ontwikkelende kinderen. Thesis Leuven.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Cursus
Expert kleuterontwikkeling
Expert kleuterontwikkeling
Sensomotorische, sociaal-emotionele en cognitieve ontwikkeling van kleuters
Medilex Onderwijs 
Gratis webinar
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
E-learning module
Visie op het jonge kind
Visie op het jonge kind
Gratis online module over visie op het jonge kind
Wij-leren.nl Academie 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.Taal tips voor thuisonderwijs
Taaltips voor thuis.
Paul Filipiak
Taalonderwijs betekenisvol en effectief
Taal, daar draait het om!
Bea Pompert
Ouders en VVE
Ouderbetrokkenheid in voor- en vroegschoolse educatie
Annemieke Top
Rekentaalkaart
Leraren leren omgaan met taal in de rekenles
Annemieke Top
Pictoverhalen lezen
Pictoverhalen: op weg naar leessucces
Marcel Schmeier
Tips woordenschat
Knikkers spelers en spel: tips voor woordenschatonderwijs.
Paul Filipiak
Tweetaligheid
Tweetaligheid is geen probleem
Sieneke Goorhuis
Taalachterstand
Taalachterstand
Sieneke Goorhuis
Citoscore hanteren
Citoscore hanteren
Sieneke Goorhuis
Ontwikkeling hersenen
Ontwikkeling hersenen
Sieneke Goorhuis
Interactief voorlezen
Interactief voorlezen onder de loep
Sieneke Goorhuis
Rijk taalaanbod
Rijk taalaanbod door spel
Sieneke Goorhuis
Het vrije spel
Het vrije spel
Sieneke Goorhuis
Goed taal- en leesonderwijs
Vijf onderwijskundige voorwaarden voor goed taal- en leesonderwijs
Jos Cöp
Taalontwikkeling
Taalontwikkeling: door taal worden kinderen mensen
Steven Pont
Woordenschat differentiatie
Differentiëren binnen woordenschatonderwijs
Martie de Pater
Taal en omgeving
Taal is niet los te verkrijgen
Sieneke Goorhuis
Fonologische zwakte in de klas: (h)erkenning en interventie
Hoe functioneren kinderen met fonologische zwakte auditief en communicatief in de klas? -2-
Jeanne Buijks
Denkontwikkeling sociale en non verbale taalontwikkeling jonge kind
De mondelinge taalontwikkeling van jonge kinderen -1-
Paul Filipiak
Taalontwikkeling jonge kind fonologie en lexicaal begrip
De mondelinge taalontwikkeling van jonge kinderen -2-
Paul Filipiak
Verwerving zinsopbouw woordopbouw taalontwikkeling (3)
De mondelinge taalontwikkeling van jonge kinderen -3-
Paul Filipiak
Speciale hulp bij spreekvaardigheid en woordenschat
Speciale hulp bij de ontwikkeling van de spreekvaardigheid -6-
Jeanne Buijks
vloeiend van groep 2 naar 3
Vloeiend doorstromen van groep 2 naar groep 3
Aafke Bouwman
Fonologische problemen materialen en bronnen
Hulp bij fonologische problemen; Intro en overzicht
Jeanne Buijks
Speciale hulp aanvankelijk technisch lezen
Fonologische zwakte - Speciale hulp bij het aanvankelijk lezen -9-
Jeanne Buijks
De eerste 8 dimensies van Kindgericht Onderwijs voor het jonge kind
Kindgericht onderwijs voor het jonge kind
Bertine van den Oever
Belang woordenschatonderwijs
Woordenschatonderwijs -6-
Paul Filipiak
Woorden in het brein
Woorden in het brein -11-
Paul Filipiak
Taalkansen voor het jonge kind
Taalkansen voor het jonge kind
Bertine van den Oever
Taalkansen voor het jonge kind
Taalkansen voor het jonge kind
Bertine van den Oever
Onderwijshulp bij wisselend gehoorverlies
Onderwijshulp bij wisselend gehoorverlies (1). Intro, overzicht, bronnen.
Jeanne Buijks
Onderwijshulp bij wisselend gehoorverlies deel 3
Onderwijshulp bij wisselend gehoorverlies (3). Basiskenmerken, medische aspecten en auditieve problematiek bij wisselend gehoorverlies vanwege middenoorontsteking.
Jeanne Buijks
Prentenboeken goed voor woordenschat
Woordenschat uitbreiden met prentenboeken
Paul Filipiak
Onderwijshulp bij wisselend gehoorverlies deel 4
Onderwijshulp bij wisselend gehoorverlies (4). Hulp bij wisselend gehoorverlies en auditieve verwerkingsproblemen.
Jeanne Buijks
Onderwijshulp bij wisselend gehoorverlies deel 5
Onderwijshulp bij wisselend gehoorverlies (5). Problemen en hulp bij communicatie, spraak, taal.
Jeanne Buijks
Onderwijshulp bij wisselend gehoorverlies deel 6
Onderwijshulp bij wisselend gehoorverlies (6). Problemen en hulp bij interactie, emotie, concentratie, werkhouding.
Jeanne Buijks
Taalontwikkelingsstoornissen in de klas
Taalontwikkelingsstoornissen in de klas
Marleen Legemaat
Werkmap begrijpend luisteren en woordenschat
Werkmap Begrijpend luisteren en woordenschat
Machiel Karels
Werkmap fonemisch bewustzijn
Werkmap Fonemisch bewustzijn
Machiel Karels
Vloeiend van groep twee naar drie
Vloeiend van groep 2 naar 3
Marleen Legemaat
Technisch lezen in een doorlopende lijn
Technisch lezen in een doorlopende lijn; een praktisch handboek voor de basisschool.
Paul Filipiak
Het belang van vroege mondelinge taalvaardigheid
Al pratend wijs; het belang van een goede vroege mondelinge taalvaardigheid
Paul Filipiak
Het meertalige kind
Het meertalige kind
Paul Filipiak
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Lianne Jongsma
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Lianne Jongsma
Ondersteunend tekenen
Ondersteunend tekenen (bij TOS)
Marleen Legemaat
Ondersteunend tekenen
Ondersteunend tekenen (bij TOS)
Marleen Legemaat
Kleuters toetsen
Peuters en kleuters zijn niet toetsbaar
Sieneke Goorhuis


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

[extra-breed-algemeen-kolom2]



jonge kind
kleuter
logopedie
taalontwikkeling
taalontwikkelingsstoornis TOS
voor- en vroegschoolse educatie (VVE)
woordenschat

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest