Groepsplangedoe
Geplaatst op 6 augustus 2016
Dit artikel is geschreven door Paul Filipiak op persoonlijke titel
Het baren van papieren tijgers in het basisonderwijs
Er worden nog steeds veel papieren tijgers in het onderwijs geboren. Eén van de wat oudere beestjes: het groepsplan!
Iemand is ooit op het verkeerde idee gekomen om in het basisonderwijs groepsplannen voor te schrijven. Nu wordt daarover een beetje laf opgemerkt, dat het niet verplicht is. Onderwijsadviseurs hadden eerst veel werk om het welpje te spenen en hebben er nu veel werk aan om de oude tijger uit de valkuil te trekken. Wat zat daar van meet af aan al in?
- Het idee dat je alle prinsen en prinsesje in je klas bijna dagelijks zou kunnen volgen in hun unieke leerbehoeften, met hun bijzondere niveaus. En dat je daar ook bijna dagelijks rekening mee zou kunnen houden, als ware je een vleesgeworden iPad, door per leerling steeds doelgericht en volgens een papieren plan te werken met voortdurend aangepaste doelen.
- Groepsplan bedenksels, zonder rekening te houden met de kant en klare differentiatie in goede onderwijsmethoden. Zelfs de meest ervaren leerkrachten konden bijvoorbeeld het differentiëren met oude Veilig Leren Lezen niet realiseren. Dat lukte pas toen bij een goede versie differentiatie-materialen beschikbaar kwamen; maan/raket-, ster- en zonmaterialen. Met andere woorden: groepsplannen mislukken als het niet methodisch is gematerialiseerd. Waarom zouden ze toch in de la van veel leerkrachten blijven liggen?
- Het te vaak moeten programmeren en het ‘be-doelstellingen’ van je onderwijs, in de avonduren en de weekends. Eigenlijk ontwikkel je als leerkracht dan voortdurend je eigen individuele methode. Dat doorbreekt vaak teamwerk. Terwijl de programmering keurig in goede methoden is te vinden, waar je alleen nog kleine aanpassingen in hoeft aanbrengen. Maakt je methode dit niet mogelijk dan is het geen goede methode. We komen er straks op terug.
Schrijnende ontdekkingen
‘Het kostte haar enorm veel energie om het hele proces gaande te houden en leerkrachten vonden dat ze de groepsplannen voor de IB-er maakten’. Veel leerkrachten hebben het gevoel niet te kunnen voldoen aan onzinnige eisen, die tóch vanuit hogere niveaus in de onderwijspiramide van hen worden verwacht. Nu pas in 2016 staan enkele deskundigen stil bij de HGW-valkuil:
"De leerkracht mag niet in de valkuil vallen van formulieren."
‘Het wordt hoog tijd dat we ons afvragen waarom we eigenlijk überhaupt met formulieren zouden willen werken. De leerkracht mag niet in de valkuil vallen van formulieren’. We zien inderdaad verschrikkelijke dingen in de praktijk: plannen waar leerkrachten niets mee hebben, ze worden gemaakt voor ib'ers en soms zijn ze zo standaard dat alleen de namen veranderd worden, maar de rest van het plan niet.
En we zien uitvoerige plannen met eindeloze opsommingen van dingen die al lang bekend zijn en met heel veel herhalingen, waardoor leerkrachten door de bomen het bos niet meer zien.
En: ‘Recente onderzoeksgegevens, zoals van Hattie (2013) en Mitchell (2015), en voortschrijdend inzicht en praktijkervaringen, hebben tot de nodige aanpassingen in HGW geleid (Pameijer & Van Beukering, 2015)’. Nou daar heb je heus deze goeroes niet voor nodig hoor. En nooit geweten: ‘HGW beoogt de kwaliteit van het onderwijs en de ondersteuning voor alle leerlingen te verbeteren (Pameijer & Van Beukering, 2015)’.
Dank je de koekoek met die groepsplannen en HGW, het was meteen al vallen zonder opstaan. Ervaren leerkracht hadden kunnen uitleggen waarom het niet kon en kan werken en waarom het in hun la ligt. Met de administratieve rompslomp, ten behoeve van talloze controlerende buiten-staanders, die zelf nog nooit met groepsplannen en HGW in de klas hebben gewerkt.
Wegmoffelen van de mislukking
Nu wordt de mislukking van groepsplannen weggemoffeld achter de fantastische successen van het Handelings Gericht Werken. Dan komen we opmerkingen tegen zoals: ‘Geleidelijk aan lukt het scholen zich HGW eigen te maken en de elementen die passen bij hun schoolvisie en die voor hen meer-waarde hebben te benutten bij het verbeteren van de kwaliteit van hun onderwijs.
De succes-factoren van HGW betreffen met name het doelgericht en positief samenwerken met leerlingen en ouders’. Via Groepsplannen?
Repareren?
"Er komen nu natuurlijk allerlei medische behandelingen van de gewonde tijger op de markt."
Een van de voorgestelde reparaties (2) zou toepasbaar zijn op vrijwel elk vak- en vormingsgebied en in bijna elke onderwijssituatie. Nou dan word ik al achterdochtig en kijk of er in het struikgewas al een tijger zit.
Het gaat in bedoeld voorstel namelijk om een huwelijk tussen twee (papieren) tijgers: die van het fundamentalistisch en niet werkend passend onderwijs en van het fundamentalistisch opbrengstgericht werken. Wat zal daar voor welpje uitfloppen? Een soort plagiaatbeestje, dat leeft van vaardigheidsgroei, leerdoel-beheersing en betrokkenheid. Dat wordt gemeten om je onderwijs te kunnen plannen.
"Een ander al langer gesloten problematisch tijgerhuwelijk."
Een ander al langer gesloten problematisch tijgerhuwelijk: zowel het werken met het Cito-LOVS (voor de zogenaamde vaardigheidsgroei) als met diverse toets systemen in je methoden (voor leerdoelbeheersing). En dan heb je ook nog het gebrul van de kerndoelen en referentieniveaus.
Voor het zicht op de vaardigheidsgroei: zie dus het Cito-LOVS. Voor zicht op inhoudsdoelen: zie de overgang naar de leerinhouden van de methoden. En dat wordt weer gemeten en nu met methodetoetsen. En daar verbind je dan weer een 80%-normering aan.
En ook gaat het over inhoudsdoelen die volgens de auteurs (2) op verschillende niveaus door leerlingen kunnen worden beheerst. En dan zijn er kennelijk ook nog opbrengstdoelen, met ook weer een normering: de zogenoemde opbrengstambities. Allemaal nageboorten van papieren tijgers.
Afschaffen en hanteerbaar houden
‘Eén van de leerkrachten ontdekte toen via facebook de methodiek ‘Het kan ook zonder groepsplan’ (2). Ja, eerst een papieren tijger baren, dan de tijger in de valkuil laten lopen en aan het eind met wetenschappelijke ‘oplossingen’ komen. Of nee, met oplossingen van facebook.
We stellen voor om het werken met groepsplannen in het onderwijs af te schaffen en er geen reparatiebeleid op toe te passen. het gaat hier niet om goede differentiatie. Het hele circus van behandelplannen met doelstellingenwaan wordt afgeschaft. Er wordt tijd vrij gemaakt voor echt onderwijs en voor meer contact met en prompte feedback voor de leerlingen.
Goede methoden met heldere leerlijnen, doelen, toetsen, herhaling en verrijking vormen het uitgangspunt. En ja, er zijn individuele leerbehoeften, maar die worden bediend op basis van beredeneerd gebruik van die goede methoden.
Het probleem komt ook voort uit fundamentalistisch opbrengstgericht werken. Een eerste stap zou moeten zijn: 'wat zie je in de opbrengsten?' Welke leerlingen renderen goed? Daar hoef je niets aan te doen, zij profiteren kennelijk van je onderwijs. Er zijn veel groepen waarbij de zwakke leerlingen voldoende vorderen. Mooi, ze profiteren goed van wat je doet.
En vervolgens: welke leerlingen renderen niet goed en wat hebben zij van je nodig? Bijvoorbeeld veel A-leerlingen die onvoldoende vorderen; ze krijgen niet de uitdaging en verrijking die ze nodig hebben (en waar ze soms zelf om vragen). Doe je wel voldoende voor hen? En daarnaast: wat kun je zwakke leerlingen nog meer bieden in de verwachting dat zij meer vorderingen maken?
Daarnaast zou je nog verder kunnen kijken naar: welke leerlingen hebben misschien nog een leerpotentieel wat je niet aanboort? Interessant is om te achterhalen wat de succesfactoren zijn; wat doe je waardoor de leerlingen eindelijk vorderen? Dit om ook met collega’s uit te wisselen. Niks mis mee.
Het probleem met de onderliggende opbrengstgerichte toetsing is echter, dat je wel fraaie opbrengstgrafiekjes met toetsuitslagen kunt opstellen, maar dat je daaruit niet kunt afleiden hoe het leerproces van de leerlingen is verlopen. Zodat je ook niet goed weet wat je moet doen om het leerproces te optimaliseren. Dat kan pas door veel onderwijsleercontact met de leerlingen. Hiervoor moet meer ruimte worden gemaakt in het schoolbeleid.
Het kijken naar opbrengsten doet een opbrengst-registratiesysteem als ParnasSys automatisch, door de ‘vaardigheids’groei van alle leerlingen van je groep te tonen, mooi op volgorde van weinig naar veel. Dat betekent dus dat je je alleen zorgen zou moeten maken over de leerlingen die onvoldoende vorderen.
Zijn dat er veel, dan is er misschien ‘iets’ mis met je basisinstructie, zijn dit weinig leerlingen, dan kun je kijken naar de onderwijsbehoeftes van deze specifieke leerlingen. En dan is een minimaal plan van 1 A4'tje voldoende. Zonder deze analyse kun je niet tot een plan voor een komend half jaar komen. En dat plan is minimaal: het betreft alleen leerlingen die onvoldoende groeien, geclusterd in goede, gemiddelde en zwakke leerlingen.
Het probleem is nogmaals, dat dergelijke administratie-systemen worden gevuld met Cito-achtige opbrengsttoetsen, met de onmogelijke opdracht om daaruit achteraf te ontdekken hoe het leerproces van alle leerlingen in de groep is verlopen, op basis waarvan je het onderwijs aan je leerlingen zou kunnen bijstellen.
"En dat kan niet, wat de tijgerdompteurs bij hoog en bij laag ook beweren."
Veel van je onderwijs wordt immers gestuurd door je methoden en niet rechtstreeks door ParnasSys of door Cito-toetsen. Het wordt hopelijk vooral gestuurd door je vakman- en vakvrouwschap.
De gevraagde analyse is grotendeels onmogelijk door de huidige verwarrende en mix van Cito-toetsen, Cito-diagnoses, methode-leerlijnen, methodetoetsen, kerndoelen, referentieniveaus en groepsplannen. En je komt daardoor alleen maar tot groepsplannen voor je groep die op drijfzand zijn gebaseerd en waarvan je dus, via de la, terecht afstand neemt. Alleen de onderwijsinspecteur is nog helaas nog niet zo ver.
Doorgaan met HGW?
‘Veel scholen implementeren inmiddels HGW op geheel eigen wijze en met vallen en opstaan’. Nou het is meer vallen en niet meer opstaan. Het zogenoemde HGW kan op een effectievere en minder tijdrovende manier als volgt plaats vinden. Daar heb je geen groepsplan- en formulierengedoe voor nodig:
| HGW (2) | Alternatief |
| Doelgericht werken: doelen formuleren & opbrengsten analyseren | Doelen en toetsen vind je in goede taal-, lees-, en rekenmethoden. Die hoef je niet meer zelf te bedenken en in een leerlijn te zetten. |
| Onderwijs/opvoedbehoeften: wat heeft deze leerling/groep nodig om een bepaald doel te behalen? | In goede methoden wordt er gedifferentieerd op drie niveaus en dit is uitgezet in de tijd: per dag, per week, per blok en per schooljaar. Uitgevers leveren dit al; je hoeft het niet zelf te verzinnen. Leerlingbehoeften worden bepaald in termen van de mogelijkheden die de methode biedt. Meer gericht op wat leerlingen moeten leren in plaats van wat ze willen leren. Zo vergemakkelijk je de planning en het doelgericht en ontspannen werken. |
| Wisselwerking: onderwijs en opvoeding afstemmen op de behoeften van kinderen. | Onderwijs en opvoeding afstemmen op de eisen van de maatschappij en rekening houden met de leervorderingen van de leerlingen. |
| Leraren & ouders doen ertoe: wat hebben zij nodig om passend onderwijs te bieden (ondersteunings-behoeften leerkracht) en om het onderwijs aan hun kind te ondersteunen (ondersteuningsbehoeften ouders)? |
Dus niet met groepsplannen en het leerling-(achter) volgsysteem die de positie van leerkrachten onder-mijnen. Die worden volkomen ‘geprotocolleerd’. |
| Positieve aspecten van de leerling, groep, leerkracht, team en ouders worden benut om doelen te behalen. | Daar kan niemand bezwaar tegen hebben, het is een open deur: bijhouden wat je hebt bijgeleerd, en wat je nu wél kunt. Geen onderlinge vergelijking omdat elke kind zich uniek ontwikkelt maar ook op bepaalde momenten iets moet beheersen. Het leren in concurrentie in klassen opheffen. |
| Leerkrachten, leerlingen en ouders werken constructief met elkaar samen. | Ja, maar niet via groepsplannen. |
| Systematiek & transparantie: we doen wat we zeggen en we zeggen wat we doen. Formulieren zijn hierbij ondersteunend. | De meeste formulieren in het huidige basisonderwijs zijn niet ondersteunend maar hinderlijk. Je ziet door formulieren-bomen het echte onderwijs-bos niet meer. Dan loop je vanzelf wel in de valkuil. Laat de opbrengstgrafieken even voor wat ze zijn en loop eens een dag mee in de school. |
Tot slot
Er zijn in de school hopelijk (goede) methoden met duidelijke leerlijnen met differentiatie op drie niveaus. De differentiatie is voorzien van materiaal en is dus uitvoerbaar. De leerlijn is rooster technisch uitgezet in weken, maanden of blokken en in een schooljaar.
Dit kan samen met je collega’s op een beredeneerde wijze worden gebruikt. De methoden bevatten toetsing voor herhaling en verrijking. De lessen bevatten een ‘afpelaanpak’, waarbij de instructie op een voor de hand liggende wijze over de leerlingen wordt verdeeld. Dat is flexibel en het gaat om prompte feedback, zonder de omweg via een groepsplan.
Dat plan zit immers grotendeels al in je goede methode. Niet in bijvoorbeeld Grip of in Nieuwsbegrip, maar bij het literaire, creatieve en interactieve begrijpend lezen moet je juist helemaal niet met niveaugroepen via groepsplannen werken. Bij studerend lezen is daarentegen wel differentiatie opportuun.
Om een vergelijking tussen methodes te kunnen maken, ook op het gebied van differentiatie, heeft Joop Stoeldraijer de methodes ‘NAAST ELKAAR’ gezet. U treft daarin een vergelijking aan van ook de nieuwste methode. www.joopstoeldraijeronderwijsadvies.nl
De nieuwste taal-, reken- en leesmethoden (en ook al de wat oudere) bevatten een differentiatie- systeem waarbij je op basis van methodetoetsen de beheersing van de leerstof kunt volgen en je met behulp van de er in opgenomen herhaling en verrijking een plan kunt maken voor drie haalbare niveaus in je groep.
Literatuur
1 Zie ook: Doorontwikkeling HGW: van papieren tijgers en administratieve rompslomp naar kleine handzame groepsplannen; Noëlle Pameijer, Mirella van Minderhout en Frosien Wielink.
2 Passend Onderwijs maak je zó…. (en nog opbrengstgericht ook!); Een praktijkvoorbeeld van en voor de leerkracht. W.Gijzen en B.Jimenez
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Medilex Onderwijs
