Ontwikkeling en wetenschap achter Bewegend Leren

Hessel Haan

Geplaatst op 18 maart 2024

Dit artikel is geschreven in samenwerking met Vincent Fluri.

De ontwikkeling en wetenschap achter 'bewegend leren'

Het concept ‘Bewegend Leren’ wordt tegenwoordig steeds vaker genoemd als het gaat om innovatie binnen het basisonderwijs. Toch is dit concept niet nieuw. In 1960 introduceerde neuroanatoom Marian Diamond het concept aan de wereld. Maar wat houdt Bewegend Leren in en welk wetenschappelijk bewijs is er om het positieve effect aan te tonen?

Marian Diamond: De pionier van 'bewegend leren'

Zoals eerder benoemd, introduceerde neuroanatoom Marian Diamond het concept ‘Bewegend Leren’ in 1960. Diamond beschreef dat beweging tijdens het leren invloed heeft op de prestatie van de hersenen. Het onderzoek "Enriching Heredity: The Impact of the Environment on the Anatomy of the Brain" (Diamond, 1988), biedt inzichten in hoe beweging het leerproces en de ontwikkeling van kinderen beïnvloedt. Diamond toont aan dat de omgeving waarin we leren, inclusief beweging, een effect heeft op de structuur van de hersenen. En dit heeft weer effect op het vermogen om informatie te verwerken.

Het plastische brein

In navolging van Diamond zijn er talloze wetenschappers geweest die de connectie tussen beweging, kinesthetische activiteit, en leren hebben onderzocht. Diamond was de eerste die bewees dat het brein plastisch is (Smith, 2023). Het brein is een dynamisch orgaan dat voortdurend ‘nieuwe’ informatie verwerkt.

Om het effect van beweging tijdens het leren te kunnen begrijpen, moet men eerst de werking van het brein snappen. De hersenen verwerken informatie via een complex netwerk van neuronen, de fundamentele bouwstenen van het zenuwstelsel. Informatie wordt overgedragen via elektrische signalen en chemische boodschappers, bekend als neurotransmitters.

Relatie tussen beweging en leren

Het toepassen van beweging tijdens het leren zorgt ervoor dat functies die te maken hebben met het verwerken van informatie worden gestimuleerd (Mullender-Wijnsma et al., 2015). Dit verhoogt de zuurstoftoevoer naar de hersenen, wat de alertheid en concentratie verbetert. Bovendien kan kinesthetisch leren de executieve functies zoals planning, organisatie en probleemoplossing verbeteren.

Daarnaast kunnen sommige kinesthetische activiteiten, zoals kruispatronen of beweging die de samenwerking tussen beide hersenhelften vereisen, de communicatie tussen de helften bevorderen. Dit zorgt ervoor dat er een allesomvattend begrip en integratie van informatie ontstaat.

Kortom factoren, zoals spel en beweging, bevorderen het maken van verbindingen. In het boek “Multiple Pathways to the Student Brain: Energizing and Enhancing Instruction” van Janet Zadina (2014) wordt er ingegaan op verschillende benaderingen om instructie te verbeteren door rekening te houden met de diversiteit van de leerlingen. Zadina benadrukt het belang van het begrijpen van de verschillende leerstijlen, hersenstructuren en cognitieve processen die van invloed zijn op het leren van studenten.

Het belang van behouden en versterken van neurale verbindingen

Het is niet alleen van belang om nieuwe neurale verbindingen te maken, maar het behouden hiervan is even belangrijk. Informatie die in het verleden is verkregen, zoals de Stelling van Pythagoras, kan vervagen als de neurale verbindingen verzwakken of worden afgebroken. Beweging kan hierbij een rol spelen, niet alleen bij het smeden van verbindingen, maar ook bij het onderhouden ervan.

Doordat beweging wordt toegevoegd tijdens het leren moeten de hersenen veel verschillende prikkels tegelijkertijd verwerken. Dit kan de vorming van sterke neurale verbindingen bevorderen en de geheugenvorming ondersteunen.

“Laat je hersenen niet zitten”

In het boek “Laat je hersenen niet zitten” van Dr. Erik Scherder (2015), een prominente neurowetenschapper, wordt de lezer geïnformeerd over het belang van beweging voor een gezond brein en biedt het praktische adviezen om een actieve levensstijl te bevorderen.

Scherder benadrukt het verband tussen lichamelijke activiteit en verbeterde cognitieve functies. Regelmatige beweging stimuleert de doorbloeding van de hersenen, verhoogt de zuurstoftoevoer en bevordert de groei van nieuwe neuronen.

Daarnaast kan (te) veel zitten leiden tot verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, wat op zijn beurt het risico op cognitieve achteruitgang vergroot. Het boek benadrukt het belang van het doorbreken van langdurig zitten.

Toekomstige perspectieven op bewegend leren

Terwijl de wetenschap achter bewegend leren blijft evolueren, zijn de perspectieven veelbelovend voor het onderwijslandschap. Bewegend Leren is niet slechts een onderwijsmethode; het is een allesomvattende benadering die de capaciteit van het brein optimaliseert om effectief en efficiënt te leren (Weiss, 2001).

Met de inzet van onderzoekers, zoals Erik Scherder, wordt er bijgedragen aan ons begrip van hoe Bewegend Leren effectief kan worden geïmplementeerd in diverse educatieve omgevingen. Daarbij kan met de toepassing van moderne technologieën, zoals virtual reality (VR), augmented reality (AR), de integratie van Bewegend Leren worden verbeterd in het onderwijsproces.

Conclusie: bewegend leren als paradigma in onderwijs

Bewegend Leren is niet enkel een trend in het onderwijslandschap, maar een wetenschappelijk gefundeerde benadering met diepgaande implicaties voor het onderwijs. Pioniers, zoals Marian Diamond en Janet Zadina, maar ook moderne denkers, zoals Erik Scherder, hebben de weg vrijgemaakt voor een beter begrip van de relatie tussen lichaamsbeweging en het brein.

Echter, zijn er ook tegenstanders voor het implementeren van Bewegend Leren in het onderwijs. Zo zou de integratie onder andere beoordelingsproblemen en logistieke uitdagingen met zich mee brengen.

Toch laten de wetenschappelijke inzichten zien dat de integratie van beweging in het onderwijs, niet alleen voor de fysieke gezondheid van studenten, maar ook voor hun cognitieve groei en ontwikkeling positief is. Bewegend leren vertegenwoordigt een paradigmaverschuiving in het onderwijs en biedt een veelbelovende toekomst voor holistisch leren. Echter, wanneer we kijken naar de implementatie van Bewegend Leren binnen de Nederlandse scholen is dit beperkt.

Hoewel veel scholen de ambitie hebben om Bewegend Leren te implementeren binnen hun onderwijs, schiet dit er vaak nog bij in. Hoe kan deze innovatieve onderwijsmethode gemakkelijk worden geïmplementeerd zonder dat het zorgt voor extra werkdruk?

Meer lezen over Bewegend Leren? Of wil je praktische voorbeeldlessen bekijken?

https://www.fluitendleren.nl/pages/bewegend-leren

Bronnenlijst

Diamond, M. C. (1988). Enriching heredity: The Impact of the Environment on the Anatomy of the Brain. Weidenfeld & Nicolson.

Mullender-Wijnsma, M. J., Hartman, E., De Greeff, J. W., Bosker, R., Doolaard, S., & Visscher, C. (2015). Improving academic performance of School-Age children by physical activity in the classroom: 1-Year program evaluation. Journal of School Health, 85(6), 365–371. https://doi.org/10.1111/josh.12259

Scherder, E. (2014). Laat je hersenen niet zitten: hoe lichaamsbeweging de hersenen jong houdt. Singel Uitgeverijen.

Smith, H. (2023, 8 april). Marian Diamond, neuroscientist who gave new meaning to ‘use it or lose it,’ dies at 90. Washington Post. https://www.washingtonpost.com/local/obituaries/marian-diamond-neuroscientist-who-gave-new-meaning-to-use-it-or-lose-it-dies-at-90/2017/07/30/ff10060c-752a-11e7-8f39-eeb7d3a2d304_story.html

Weiss, R. P. (2001). The Mind-Body connection in learning. Training & Development, 55(9), 60–67. https://eric.ed.gov/?id=EJ631980

Zadina, J. (2014). Multiple pathways to the student brain: Energizing and Enhancing Instruction. John Wiley & Sons.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!